درازگودال ماریانا، سفر جیمز کامرون، پیدایش آن، موجودات ساکن در آن

سلام دوستان عزیز.

اولین یادداشت وبلاگ O.F.W رو به تمام شما دوستان خواننده ی عزیز تقدیم می کنم.

پیش از سفر جیمز کامرون به عمق 11 کیلومتری اقیانوس، زمین‌شناسان می‌دانستند گودال ماریانا نتیجه فرورانش و وجود گسل‌های اقیانوسی است و می‌تواند باعث ایجاد زلزله‌های 8.5 ریشتری و سونامی در اقیانوس آرام شود.

ماه گذشته جیمز کامرون با سفر به ژرف‌ترین نقطه گودال ماریانا تیتر اول بسیاری از رسانه‌ها را به خود اختصاص داد. او یکی از سه انسانی است که تاکنون به این اعماق پا گذاشته‌اند و تنها فردیست که به اندازه کافی فرصت برای تماشای محیط اطراف خود داشته است. شاید او و تیم همکارانش روزی بتوانند رازهای حیات در این منطقه را فاش کنند اما پیش از آنها زمین‌شناسان حرف‌های شنیدنی بسیاری در مورد این گودال دارند.
به گزارش نشنال جئوگرافیک، جیمز کامرون کارگردان شناخته شده هالیوود که در حال حاضر یکی از کاوشگران جامعه نشنال جئوگرافیک است، موفق شد به کمک زیردریایی تک‌سرنشین دیپ‌سی چلنجر تا عمق 11 کیلومتری شکاف ماریانا پایین برود و به سطح آب برگردد.
کامرون و اعضای تیمش امیدوارند بتوانند حیات دریایی ساکن اعماق این شکاف را بهتر بشناسند اما پیش از آنها زمین‌شناسان عامل شکل‌گیری گودال ماریانا و اینکه چرا به عمیق‌ترین نقطه جهان تبدیل شده را کشف کرده‌اند.
گدازه‌های ماقبل تاریخ این شکاف را شکل داده است شکاف ماریانا بیش از اینکه یک شکاف باریک ناشی از فاصله گرفتن صفحات تکتونیک از یکدیگر باشد، محصول فرورانش است. به عبارت دیگر حرکت صفحه اقیانوس آرام به زیر صفحه فیلیپین باعث شده این گودال ژرف شکل بگیرد. نیروهای تکتونیک صفحه اقیانوس آرام را با فشار بسیار زیاد و زاویه‌ای تقریبا عمودی به زیر زمین هدایت کرده‌اند اما در بستر اقیانوس این شیب به مراتب کمتر است.

رابرت اشترن، متخصص ژئوفیزیک دانشگاه تگزاس در دالاس می‌گوید: «این صفحه یک توده عظیم سنگی به ضخامت حداقل 97 کیلومتر است و به این دلیل با شیب اندکی به درون زمین خم خواهد شد».
از سوی دیگر اقیانوس آرام غربی از یکی از قدیمی‌ترین بسترهای اقیانوسی تشکیل شده که حدود 180میلیون سال قدمت دارد. همین عامل باعث شده یکی از ژرف‌ترین نقاط جهان در این اقیانوس قرار داشته باشد. بستر اقیانوس‌ها از گدازه‌هایی تشکیل شده که از اعماق آن به بیرون نفوذ کرده‌اند. این گدازه‌ها در ابتدا مذاب و شناور هستند و در طول زمان سرد و سخت خواهند شد. در نتیجه متراکم‌تر می‌شوند، فضای کمتری را اشغال خواهند کرد و گودال عمیق‌تر می‌شود.
این شکاف می‌تواند باعث ایجاد زلزله‌های قدرتمند شودعلاوه بر فرورانش دو عامل دیگر نیز باعث شده‌اند گودال ماریانا که 2550 کیلومتر طول دارد به یکی از عمیق‌ترین نقاط جهان تبدیل شود. یکی از آنها دور بودن از جریان رودخانه‌ها و رسوباتی است که با خود حمل می‌کنند. نکته دیگر وجود گسل‌هایی است که این شکاف را قطع کرده‌اند و باعث می‌شوند فرورانش با شیب بیشتری نسبت به دیگر مناطق جهان ادامه داشته باشد.
امیل اوکل، متخصص ژئوفیزیک دانشگاه نورث‌وسترن می‌گوید: «به دلیل این موقعیت بسیاری از محققان فکر می‌کنند این منطقه فرورانش نمی‌تواند به شکل خطرناکی زلزله‌خیز باشد و باعث وقوع زلزله‌های بزرگ شود. آنها می‌گویند صفحه سنگی و متراکم اقیانوس اطلس نمی‌تواند به سادگی رو به بالا حرکت کند و با اصطکاک با صفحه فیلیپین این زمین‌لرزه‌ها را ایجاد کند. اما زلزله سال 2004/1383 سوماترا و 2011/1390 ژاپن این فرضیه‌ها را از بین برده و می‌توانیم انتظار داشته باشیم این گودال عامل ایجاد زلزله‌هایی با قدرت 8.5 ریشتر باشد. می‌دانیم که در سال‌های 1826/1205 و 1872/1251 در این منطقه سونامی رخ داده است».
زمین‌شناسان می‌گویند علیرغم اینکه سفر کامرون رکوردهای پیشین را شکسته، فهم اینکه دقیقا چه اتفاقی دارد در این منطقه فرورانش رخ می‌دهد غیرممکن است. او به عمق 11 کیلومتری گودال سفر کرده و این در حالی است که اتفاقات دارند در عمق 700 کیلومتری زیر زمین رخ می‌دهند.
اشترن با اشاره به فیلم تایتانیک می‌گوید: «این سفر بیشتر شبیه به دیدن یک کوه یخ از نزدیک است که کامرون حتی نتوانسته قله آن را کامل ببیند. حقیقت این است که در تجربه جهان پیرامون با محدودیت‌های بسیاری روبرو هستیم، با این حال سفر کامرون به این عمق یک موفقیت علمی باارزش است و می‌توان آنرا به قدم گذاشتن انسان روی کره ماه تشبیه کرد».

گزارشات بالا تماما به زمانی تعلق دارند که یک ماه بیشتر از رفتن جیمز کمرن  نگذشته بود، حالا نیم نگاهی به موجوداتی که حالا کشف شده اند می اندازیم.

در اعماق بالا دیگر نور خورشید قادر به راهیابی در سطوح آب نیست، از سوی دیگر فشار در این نقطه گاهی هزار برابر بیشتر از فشار موجود در سطح آب است. به علاوه به دلیل کمبود نور، دمای آب بسیار اندک و تنها کمی گرم‌تر از نقطه انجماد است. چنین شرایطی باعث شده تا هر موجود زنده‌ای قابل به تحمل این شرایط نبوده و دست کم تغییراتی در ساختار بدنی خود بدهد. تغییرات صورت گرفته برای وفق یافتن با این محیط عجیب، از قضا اغلب بیشتر ترسناک هستند تا دلفریب و تماشایی.

در کنار حضور فتوفور (اندام‌هایی که نور را منتشر کرده و انعکاس می‌دهند)، برخورداری از نقاط رنگی شب تاب برای جلب توجه طعمه و البته تغییرات بدنی برای مقابله با فشار و تاریکی حاکم بر محیط زیست، خالق شماری از ترسناک‌ترین مخلوقات این سیاره بوده است. مخلوقاتی که گهگاه در تور صیادان به دام افتاده و اسباب تعجب محققان و ماجراجویان را فراهم می‌آورند. دانشمندان و حتی سازندگان فیلم و آثار ژانر ترسناک اغلب مطالعات انجام شده پیرامون این گونه‌های جدید و حتی جستجوی گونه‌های ناشناخته دیگر را با اشتیاق دنبال می‌کنند.

 اما ساکنان واقعی این گودال رمزآلود چه موجوداتی هستند و چه ویژگی‌هایی آن‌ها را از سایر آبزیان متمایز کرده است؟ این پرسش شاید برای آن دسته که دوست دارند اندکی بیشتر با حال و هوای این گودال و ساکنان شگفت‌انگیز آن آشنا شوند، سرگرم‌کننده و جالب توجه باشد. در ادامه همراه ما باشید تا شما را با منتخبی از عجایب دراز گودال ماریانا آشنا کنیم.

Fanfin Seadevil

یکی از اعضای مخوف خانواده «Anglerfish» که ظاهر خاص و منحصربفرد دارد. شیطان دریایی که از زائده‌ی شب‌تاب خود برای جلب توجه شکار استفاده کرده و در عین حال خود را از تیررس دیگر شکارچیان نیز محفوظ نگه می‌دارد. از سوی دیگر این ماهی مخوف کاملا سیاه رنگ است و این دیگر ویژگی مثبتی است که سکونت در اعماق تاریک اقیانوس را بی‌خطرتر می‌کند.

اشکال میخ مانند و مودار روی سطح بدن‌ها در واقع سنسورهایی هستند که به حفظ تعادل ماهی و نیز کنترل و بررسی آب‌های اطراف برای تشخیص حضور شکار کمک می‌کنند. این نوع ماهی شاید یکی از مخلوقات ترسناکی باشد که تاکنون به چشم خود مشاهده کردید، اما دست کم اندازه کوچک آن‌ها شاید از نگرانی شما بکاهد.

جنس ماده این ماهی حدود ۱۲ تا ۱۶ سانتی‌متر است، این در حالی است که جنس نر به مراتب کوچک‌تر بوده و حتی ممکن است تنها یک سانتی‌متر اندازه داشته باشد. از سوی دیگر جنس نر زندگی انگلی دارد، یعنی از همان ابتدا به بدن جنس ماده چسبیده و از باقی مانده غذای او تغذیه می‌کند. در نهایت هنگام تولید مثل این دو جریان خون خود را به اشتراک می‌گذارند. 

Zombie Worm

نام زامبی ناخودآگاه شما را به یاد فیلم‌های آخرالزمانی و هجوم زامبی‌ها برای نابودی نسل بشر می‌اندازد. اما داستان این زامبی ساکن اعماق اقیانوس تا اندازه‌ای متفاوت است.

کرم‌های زامبی همچنین به نام «osedax» هم شناخته شده و از اندازه‌ای بین ۲ تا ۷ سانتی‌متر برخوردار هستند. این مخلوقات ترسناک مسلما در شمار زامبی‌های مرسومی که شما می‌شناسید قرار ندارند، چرا که به جای مغز، از استخوان وال و دیگر ماهیان ساکن اعماق اقیانوس تغذیه می‌کنند! البته حتی روش تغذیه آن‌ها هم متفاوت است. کرم‌های زامبی فاقد چیزی به نام دهان واقعی هستند، به همین خاطر با ترشح اسید و به کمک نوعی باکتری استخوان را حل کرده و سپس پروتئین و چربی حاصل را هضم می‌کنند.

دیگر نکته‌ی جالب در مورد این کرم‌ها این است که در واقع این جنس ماده است که به استخوان خواری می‌پردازد و جنس نر درون بدن جنس ماده زندگی می‌کند. این مسئله باعث می‌شود که زامبی‌ها در فرم انسانی به مراتب عادی‌تر به نظر برسند، اینطور نیست؟

تبرماهی دریایی (Deep Sea Hatchetfish)

تبر ماهی نام خود را مدیون شکل خاص بدنش است که به‌طرز جالبی بازیک و تیغه مانند به نظر می‌رسد. آن‌ها دارای چشمانی بزرگ و حساس به نور هستند که دارای قابلیت حرکت به سمت بالا بوده و از این رو به ماهی اجازه می‌دهد تا نزدیک شدن شکار از سمت بالا را نیز متوجه شود. این ماهی دارای گونه‌های متعدد و اندازه آن نیز از ۲ تا ۱۲ سانتی‌متر متغیر است. تبرماهی ساکن آب‌های عمیق است و نباید آن را با تبرماهی معمولی ساکن آب‌های شیرین که حتی در آکواریوم خانگی هم نگهداری می‌شود، اشتباه گرفت.

این ماهی جالب توجه همچین دارای فتوفورهایی درخشانی در دو سمت بدنش است، همچنین دارای زنگوله‌های شب‌تابی است که نقشی مؤثر در استتار ماهی دارند. بدین شکل که آن‌ها نور محیطی را که از سمت بالا می‌تابد، منعکس کرده و بدین شکل ماهی را از نظر مخفی می‌کنند. این نامرئی شدن چه برای شکار کردن و چه پنهان شدن از دیگر شکارچیان ساکن اعماق اقیانوس راه‌کار مفیدی است که به بقای تبرماهی کمک شایانی می‌کند.

Dumbo Octopus

اختاپوس دامبو شبیه شخصیت‌های هست که گویی از فیلم‌های دیزنی پا به عرصه وجود گذاشته‌اند. در حقیقت این مخلوق بامزه اسم خود را از یکی از شخصیت‌های محبوبی این کمپانی انیمیشن‌سازی یعنی بچه فیلم کوچولویی به نام «دامبو» گرفته و همچون او دارای گوش‌های پهن و بزرگی است. در این اختاپوس‌ گوش‌های پهن در واقع همان باله‌ها هستند، اما کارکردشان درست شبیه به گوش‌های دامبو بوده و از آن‌ها برای حرکت کردن یا شاید همان پرواز کردن استفاده می‌شود. اختاپوس دامبو دارای یک بدن نیمه شفاف و خپل مانند است. 

دامبو اگرچه نام یک گونه اختاپوس است، اما در عین حال معرف خانواده‌ای است که ۱۳ گونه مختلف را دربر می‌گیرد. تمامی این گونه‌ها در اعماق سه تا چهار هزار متری از سطح اقیانوس زندگی کرده و گاهی حتی در عمق ۷ هزار متری نیز مشاهده شده‌اند. آن‌ها را باید کمیاب‌ترین نوع اختاپوس دانست که از اندازه‌ای متغیر برخوردارند، به‌طوری که برخی موارد تا اندازه ۱٫۸ متر نیز رشد کرده‌اند. اما در بیشتر مواقع اندازه آن‌ها بیست الی سی سانتی‌متر است. آن‌ها معمولا در آب‌های استرالیا، نیوزیلند، فیلیپین و پاپوآ گینه نو مشاهده شده‌اند.

دندان نیشی (Fangtooth Fish)

یک ماهی عجیب که گویی همین لحظه مستقیما از درون فیلم‌های ترسناک بیرون آمده است. با یک نگاه کلی می‌توان علت نامگذاری این ماهی را درک کرد. فقط کافی است نگاهی به دندان‌های تیز و ترسناک آن‌ها و نسبت‌شان با اندازه بدن ماهی داشته باشید. در واقع دندان این ماهی بلندترین در اقیانوس است، چرا که دندان‌های نیش مانند آن‌ها به اندازه‌ای دراز است که به راحتی داخل دهان جا نمی‌شود. به همین خاطر سقف دهان این نوع ماهی دارای پاکت‌های ویژه‌ای است که هنگام بسته شدن آرواره، دندان‌ها را در خود جای می‌دهد.

در مقابل دندان نیشی به سبب محل زندگی خود از دید چندان مناسبی برخوردار نبوده و به همین خاطر به نظر می‌رسد برای شکار به دیگر حس‌های خود وابسته است. به‌عنوان مثال او کوچک‌ترین لرزش یا حرکت آب را به خوبی تشخیص داده و اینگونه طعمه‌اش را تعقیب می‌کند.

رد نهایت ماهی دندان نیش که با نام علمی «آنوپلوگاستر کورنوتا» (Anoplogaster Cornuta) نیز شناخته می‌شود، گویی از تیره‌ترین کابوس‌های شبانه‌مان برخاسته است. این جانور در اعماق اقیانوس چیزی نزدیک به ۴۸۰۰ متر زیر سطح زندگی کرده و به خاطر ظاهر ناخوشایندش «غول ماهی» هم خوانده می‌شود. رنگ آن از قهوه‌ای تیره تا مشکی متغیر بوده و تا ۱۵ سانتی‌متر رشد می‌کند. در مقایسه با جثه کوچکش سر بزرگی دارد و دهانی که با تعدادی دندان نیش مانند تیز احاطه شده است. 

شانه دار ژله‌ای (Comb Jelly)

این ماهی ژله‌ای شانه‌دار به دلیل مدل خاص شنا کردن خود به شهرت رسیده است. این ژله ماهی در واقع به کمک مژک‌ها (سیلیا) حرکت می‌کنند. در حقیقت آن‌ها بزرگترین جانوری هستند که از مژک برای حرکت کردن استفاده می‌کنند.

بدن شفاف آن‌ها با ردیف‌هایی شانه مانند، درخشان و شب تاب پوشیده شده که حین شنا کردن نور محیط را بازتاب داده و حالتی رنگین کمان گونه به آن‌ها می‌بخشند.

بدن آن‌ها فاقد استخوان یا پوسته صدف مانند بوده و بیش از ۹۵% آن از آب ساخته شده است. این ماهی ژله‌ای خاص دارای دو شاخک است که از آن‌ها برای کشیدن غذا به داخل دهان استفاده می‌کند. آن‌ها همچنین همنوع خوار هستند! عادتی عجیب که گاهی باعث می‌شود آن‌ها حتی ماهیانی بزرگ‌تر از خود را نیز شکار کنند. 

هشت پای تلسکوپی (Telescope Octopus)

این مخلوق ترسناک هم از موهبت بدنی شفاف بهره برده و هم به‌طرز جالب توجهی بی‌رنگ و رو است. به کمک این ویژگی‌ها این هشت پا می‌تواند به سادگی و همچون یک روح در میان تیرگی اعماق اقیانوس‌ها از چشم‌ها پنهان شود. 

این گونه عجیب هشت پا در عمق ۱۵۰ تا ۲ هزار متری از سطح دریا زندگی کرده و اغلب در نواحی استوایی و نیمه استوایی همچون اقیانوس آرام و اقیانوس هند مشاهده شده است. طول آن‌ها ممکن است به بیست سانتی‌متر برسد و علت نامگذاری آن‌ها هم به وضع چشم‌های‌شان اشاره دارد.

چشم این هشت پا حالتی لوله مانند داشته و قادر به چرخش به اطراف است (تنها هشت پا با چشمان لوله‌ای در جهان). آن‌ها برای شکار به سادگی در تاریکی محیط اطراف نهان شده و از چشمان خود به جای شاخک استفاده می‌کنند.

اژدها ماهی اعماق دریا (Deep Sea Dragonfish)

اژدها ماهی یکی از ابرماهی‌های ترسناک اعماق اقیانوس‌ها است. مخلوقی عجیب با دندان‌هایی بی‌نهایت بزرگ و البته ویژگی برخورداری از فتوفورها که با درخشش خود چه در امر شکار و چه در فرآیند تولید مثل و جلب توجه جنس ماده کمکی شایان به آن‌ها می‌کنند. 

این ماهی عجیب و غریب مجهز به یک زائده‌ی بلند روی چانه است که در انتها به یک فتوفور درخشان ختم شده و همچون قلاب ماهیگیری طعمه‌ها را به دام انداخته و خوراک ماهی را فراهم می‌کنند. اگرچه این ماهی ظاهری بسیار ترسناک دارد، اما به خاطر اندازه بسیار کوچکش شاید آنقدرها هم شما را وحشت‌زده نکند. در واقع  طول بدن آن‌ها تنها ۱۶ سانتی‌متر است.